Hüseyin Vatansever
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğunun ilan edildiği 23 Ekim 1923, Milli Mücadele’nin ulaştığı gündür ve bir dönüm noktası teşkil etmektedir. Ülke yönetimini milletin bağımsızlığı ve kayıtsız şartsız egemenliğine bağlayarak, ülkeyi yönetecek kişilerin millet tarafından yeniden belirleneceği bir sistemin kurulmasıyla varoluş mücadelesi veren Türk milleti, artık yeni devletin kurulmasıyla birlikte diğer dünya devletleri arasında kendilerine yer edinmişlerdir. Avrupa’nın hasta adamı olarak görülen Türkiye, kendisine verilen ateşli gömleği yırtmakla kalmamış, aynı zamanda zamanın ruhunu tam olarak anlamış ve onu yeniden yoğurmuş bir niyet yapısıyla modern bir Cumhuriyet yapılanmasını benimsemiştir. .
Genç Türkiye Cumhuriyeti, ölüm kalım kararıyla ilham verici bir hikaye yazdı. Yabancı devletlerin manda ve korumasını kabul etmeden var olma özgürlükçü yaklaşımıyla, dünya savaşında mağlup olmuş veya kendisini doğrudan ilgilendirmeyen böyle bir savaşta emperyalist devletlere askeri takviye sağlayan sömürge devletlerini kendi kaderlerini belirlemeyi düşündürtmüştür. . Cumhuriyetin yaktığı özgürlük ateşi sadece Türk milletini değil, diğer ülkeleri de aydınlattı. Cumhuriyet, milli mücadele ruhuyla olgunlaşan ve bağımsızlığın kazanılmasıyla hayat bulan bir kavramdı. Çünkü işgallerin başlamasına karşı toplanan Erzurum Kongresi’nin kararları, milli mücadele sürecinde yönetimin durumunun değişeceğini gösteriyordu. 23 Temmuz 1919’da başlayıp 7 Ağustos’ta sona eren kurultayda alınan kararlar arasında “Kuvâ-yı Milliye’nin etkin, milli iradenin hakim kılınması şarttır” unsuru ilk ifade olarak yer aldı. Gelecekte kurulacak Cumhuriyet yönetiminin yanı sıra halkın direnişini de artırmak.
Zafer kazanıldı ancak belirsizlikler devam etti
Askeri anlamda zafer kazanılmış olsa da Ankara, Milli Mücadele’nin başlangıcında ilan edilen ve Misak-ı Milli olarak tanımlanan taleplerin yerine getirilmesinde gösterdiği azim ve kararlılıkla savaş sonrası dönemi başarıyla yönetmiştir.
Cumhuriyetin ilanından 416 gün sonrasına bakıldığında İzmir’in kurtarıldığı görülüyor ancak artık hiçbir şey bitmedi. Barut dumanının kokusu hala hissediliyordu. Düşman ağır bir yenilgiye uğratılsa da takip operasyonları devam etti.
İşgal 16 Eylül 1922’de Batı Anadolu’da, 18 Eylül 1922’de ise Güney Marmara kıyılarında sona erdirildi. Öte yandan İstanbul ve Trakya işgal altındaydı ve Boğazlar’daki egemenlik durumu bilinmiyordu. Öte yandan Büyük Millet Meclisi, Türk milletinin bağımsızlığını temsil ederken, halifelik ve saltanat varlığının varlığı, egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olup olmadığı konusunda belirsizlik yaratıyordu.
Büyük Taarruz’daki başarısı nedeniyle 10 Eylül 1922’de Korgeneral rütbesine yükseltilen Fahrettin Altay, Başkomutan Mareşal Gazi Mustafa Kemal Paşa’yı İzmir’de karşıladı. Üç gün önce, 7 Eylül 1922’de cephanesi biten süvarilerine “kılıç zorlama” emrini veren Altay komutasındaki V. Süvari Kolordusu, İzmir’e giren ilk Türk birliği oldu. Fahrettin Altay ve komutasındaki süvariler daha fazla tereddüt etmeden harekete geçerek Çanakkale’ye doğru ilerlemeye başladı.
Hedef, Çanakkale ve Boğaziçi Boğazları ile Meriç Nehri’ne kadar olan Trakya Bölgesi’ydi. Bu bölgelerde hakimiyet kurulmadan savaşın bitmiş olduğu düşünülemez. İngiliz-Fransız kontrolündeki Boğazlar Tarafsız Bölgesi’ne doğru ilerlemeyle birlikte yeni bir siyasi ve askeri kriz çıktı. Gelibolu Krizi olarak adlandırılan bu olayda, Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Mondros Mütarekesi ile başta İngiltere olmak üzere İtilaf Devletlerinin en büyük kazanımı olan Çanakkale Boğazı ve Boğaziçi’nin kontrolü tehlikeye girmiştir. İngiliz.
Nispeten zayıf Türk kuvvetlerinin Anadolu’daki zaferlerine böyle bir başarıyı da ekleme ihtimali İngilizleri korkutuyordu. Çanakkale Boğazı’nı korumak ve Türklerin Trakya’ya geçişini engellemek amacıyla 12 Eylül’de İngilizler Çanakkale’de birliklerine destek verirken, Türk ordusu da Ege kıyılarında arıtma operasyonunu sürdürüyordu. Ayrıca İstanbul, Malta ve Mısır’dan da bir miktar kuvveti Çanakkale’ye gönderdi. İngiltere, Türklere karşı tek başına savaşmamak için 14 Eylül’de müttefiklerini birlikte hareket etmeye davet etti.
Türk birlikleri Çanakkale Boğazı’nın tarafsız bölgesindeki İngiliz ve Fransız mevzilerine doğru yürüdüğünde, İngiltere ile Türkiye arasında bir savaş ihtimali bir süreliğine ortaya çıktı. Ancak Kanada, Fransa ve İtalya böyle bir çatışmaya katılmayı reddetti. Daha sonra diğer Müttefik Kuvvetler ve İngilizlerin destek aradığı İngiliz kamuoyu yeni bir savaş istemiyordu. Olayların yaşandığı bölgenin en üst düzey yetkilisi General Sir Charles Harington, müzakere yoluyla çözüm bulunabileceğinden emin olduğu için Türklere ültimatom vermeyi reddetti.
Eylül 1922’ye damgasını vuran Gelibolu Krizi, Türk tarafının müzakerelere olumlu bakması ve İngiltere’nin ikinci kez gerçekleşmesi beklenen Çanakkale Savaşı için takviye bulamaması nedeniyle fazla uzun sürmedi. Britanya’nın koalisyon hükümetindeki Muhafazakarlar, Winston Churchill ile birlikte savaş çağrısında bulunan Liberal Başbakan David Lloyd George’u takip etmeyi reddettiler. Böylece Lloyd George, krizi başarıyla yönetemediği için 19 Ekim 1922’de istifa etmek zorunda kaldı.
Bu karar, Lloyd George Hükümeti’nin Batı Anadolu’yu Yunanistan’a bırakan Yakın Doğu politikasının başarısızlığı anlamına geliyordu. İstifanın ardından koalisyon dağıldı ve İngiltere’de 1922 genel seçimlerinde Muhafazakar Parti iktidara geldi.
Çanakkale Kriziyle istikrar değişiyordu
Kriz, Britanya İmparatorluğu’nda savaşa kimin karar vereceği konusunu gündeme getirdi. Çünkü Kanada, Çanakkale Krizi sırasında ilk kez Londra’dan diplomatik olarak bağımsız hareket etti.
Kanada Başbakanı Mackenzie King, durumun 8 yıl önce başlayan I. Dünya Savaşı’ndan farklı olduğunu, asker gönderebilmek için Kanada Parlamentosu’nun karar vermesi gerektiğini açıkladı. Bu, Kanada’nın Londra’dan diplomatik olarak bağımsız bir duruş sergilediği ilk seferdi.
Tarihçi Robert Blake, Çanakkale Krizi’ni, Arthur Balfour’un Britanya ve egemenliklerini “Britanya İmparatorluğu içinde statü bakımından eşit, iç işlerinde hiçbir şekilde birbirine bağlı olmayan, ancak Kraliyete ortak bir bağlılıkla birleşmiş ve özgürce birleşmiş” olarak tanımlaması olarak tanımlıyor. İngiliz Milletler Topluluğu’nun üyeleri olarak birleştik. Bunun “özerk topluluklar” tanımına yol açtığını söylüyor. Mustafa Kemal Paşa, 28 Eylül’de askeri harekatı durdurdu ve 29 Eylül’de Mudanya’da yapılacak konferansı, Meriç Nehri’ne kadar olan Trakya’nın derhal Türkiye’ye verilmesi şartıyla kabul ettiğini duyurdu. Bunun üzerine İtilaf Devletleri, İstanbul’daki işgal kuvvetleri komutanlarından bir heyet oluşturdu. Heyet, İngiltere’yi temsilen General Harrington, İtalya’yı temsilen General Monbelli, Fransa’yı temsilen General Charpy ve yardımcılarından oluşuyordu. Yunan delegesi Mazarakis’ti. Türk tarafını Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa temsil ediyordu. Toplantı 3 Ekim’de eski bir konsolosluk binasında başladı ve 11 Ekim 1922’de oy birliğiyle sona erdi.
Mudanya Mütareke Anlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın askeri ayağı da başarıyla tamamlandı. Misak-ı Milli’nin belirlediği vatan sınırları içerisinde yer alan Doğu Trakya, yeni bir savaşa gerek kalmaksızın yeni Türkiye Devleti’nin sınırları içerisine dahil edildi. O güne kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’ni tanımayan İngiltere, bu niyetinden vazgeçerek yeni Türk Devleti’nin siyasi varlığını kabul etmek zorunda kaldı. İngiliz tarihçi Arnold Toynbee’nin deyimiyle Mudanya, “Müttefiklerin Kemalistlerin baskısı altında teslimiyetini simgeleyen bir belgedir.”
Kalıcı barış için saltanatın kaldırılması gerekiyordu
Mudanya’da kalıcı barışın yolu açılırken, Osmanlı Sadrazamı Tevfik Paşa, 17 Ekim 1922’de Mustafa Kemal’e gönderdiği telgrafta, Büyük Zafer’i, saltanata ve Yüce Allah’a canlılık getirecek bir unsur olarak gördüğünü belirtmiştir. Babıali’nin, düzenlenecek barış konferansında İstanbul Hükümeti’ne destek vereceğini söyledi. Ankara’nın ‘son görevini’ yerine getirmesini bekliyor olması, saltanatın kaldırılmasını günün sorunu haline getirdi.
İngiliz, Fransız ve İtalyan temsilcilerinin 13 Kasım 1922’de Lozan’da açılacak konferansa İstanbul ve Ankara Hükümetlerini 27 Ekim 1922’de ayrı ayrı sözlü notalarla davet etmesi üzerine Ankara, 23 Ekim’de bu daveti kabul ettiğini duyurdu. Tevfik Paşa’nın aynı gün TBMM Başkanlığı’na gönderdiği telgrafta, birlikte katılma teklifinde bulunuldu. Tevfik Paşa’nın telgrafları ve Mustafa Kemal’in girişimleri Ankara’da saltanata ilişkin düşünceleri önemli ölçüde değiştirdi. Çünkü İtilaf Devletleri’nin Lozan Barış Konferansı’nda avantaj elde etmek için Türk tarafında bir ikilik yaratmak istediği görülüyordu.
1 Kasım 1922’de kabul edilen kanunla halifelik ve saltanat ayrılmış, saltanat kaldırılmıştır. Böylece Osmanlı Devleti hukuken hayatına son verirken, Cumhuriyet idaresine geçişte de önemli bir kilometre taşı atlanmış oldu. Son padişah Vahdettin İngilizlere sığınarak 17 Kasım 1922’de İstanbul’dan ayrıldı. Ardından Büyük Millet Meclisi kararıyla Abdülmecit Efendi halife seçildi.
Zaferi kalıcı kılacak ekonomik vizyon, İzmir’de bağımsızlığın bir unsuru olarak ekonomik özgürlüğün de sağlanmasını öngörüyordu. Kapitülasyonlar ve dış borçlar ülke ekonomisini kötü duruma düşürürken, savaşlar da kuralları daha da zorlaştırmıştı. İktisat gündemi, yeni Türkiye’nin kuruluşu ve gelişmesi açısından değerliydi ve İzmir’in kurtuluşundan 5 ay sonra, Lozan Antlaşması’nın imzalanmasından 4 ay önce toplanan Türkiye İktisat Kongresi, Türkiye’de iktisata verilen değeri gösterdi. kurtuluş çabasının kapsamı.
Mustafa Kemal, kongrenin açılışında şunları söyledi: “Yeni Türkiye’mizi hak ettiğimiz seviyeye getirmek için öncelikle ekonomimize önem vermeliyiz. Çünkü zamanımız ekonomik bir döngüden başka bir şey değil. “Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferlerle taçlandırılmadıkça elde edilen zaferler kalıcı olamaz.”
Lozan Antlaşması ile Yeni Türkiye kuruldu
11 Kasım 1922’de İsviçre’nin Lozan kentinde başlayan Lozan Barış Konferansı, 24 Temmuz 1923’te antlaşmanın imzalanmasıyla sona erdi. Türk tarafının koşulsuz bağımsızlık talebi nedeniyle zor koşullar altında gerçekleşen müzakereler yaklaşık 8 ay sürdü. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş antlaşması sayılan Lozan Antlaşması, 100 yılını geride bırakarak çağdaş tarihin en değerli hukuk metinleri arasında yer alıyor. Anlaşma, Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetinin yanı sıra İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya ve Sırp-Hırvat ve Sloven Krallığı tarafından da imzalandı. Lozan Antlaşması ile İtilaf Devletleri ile Türkiye arasında yaklaşık 10 yıldır devam eden savaş sona erdi. Türkiye’nin mevcut sınırları büyük ölçüde bu antlaşmayla belirlendi.
Osmanlı Devleti’nin Batılı devletlere verdiği kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı.
İstanbul’un Kurtuluşuyla Bütünlük Sağlandı
İstanbul’un işgali, Lozan Antlaşması’nın ardından 23 Ağustos 1923’te işgal güçlerinin şehri terk etmesiyle sona erdi. İtilaf Devletleri’nin son birliği 4 Ekim 1923’te şehirden ayrıldı. 6 Ekim 1923’te Şükrü Naili Paşa komutasındaki 3’üncü Kolordu İstanbul’a girerek işgale resmen son verdi. Böylece yeni Türkiye’nin bütünlüğüne değerli bir modül eklendi. Öte yandan yeni Türk Devleti’nin başkentinin de belirlenmesi gerekiyordu. Başkentin Anadolu’da olması güvenlik açısından önemliydi ve Büyük Millet Meclisi ile Milli Mücadele’ye ev sahipliği yapan Ankara öne çıktı. Devletin başkentinin bir an önce belirlenmesi amacıyla 13 Ekim 1923’te Meclis genel kuruluna sunulan yasa tasarısı oy çokluğuyla kabul edildi. Başkent artık Ankara’ydı.
Cumhuriyet yeni devletin yönetim şekli oldu
İzmir’in kurtuluşunu takip eden 416 gün, uluslararası çıkarlar ve diplomasinin yoğun gündemiyle geçti. Türk milletinin bağımsızlık taleplerinin en doğru şekilde dile getirildiği bu dönemde, dünya sahnesinde başarı sadece askeri çabalarla değil, siyasi ve diplomatik olarak da sağlanmıştır. Büyük Millet Meclisi bu süreci başarıyla yürüttü. Yeni Türkiye, çağın gereklerine uygun olarak 29 Ekim 1923’te yeni yönetim şeklini “Cumhuriyet” olarak ilan etti.
Yavaş yavaş kupayı kaybettiler
İstanbul İşgal Kuvvetleri Komutanı General Harington, İstanbul’dan ayrılmak üzereyken Türklere İngilizlere yenildiklerini hatırlatacak bir anı bırakmak istiyordu. Irish Guards, Grenadiers Guards ve Coldstream Guards takımlarının en iyi oyuncularıyla bir karışım oluşturan general, bununla yetinmedi ve bu kadroyu memleketinden dört profesyonel futbolcuyla destekledi. Coldstream Guards adı altında toplanan bu takım adına gazetelerde şu ilan yer aldı: “Gardler Muhteliti, Türk kulüplerine meydan okuyor. “Bu maçı kazanana Başkomutan’ın adını taşıyan büyük bir kupa verilecek ve Türk kulüpleri diledikleri kadar takviye alabilecek.”
Açıklamanın yayınlanmasının ardından bir kulüp bu meydan okumaya şu şekilde yanıt verdi: “Fenerbahçe Kulübü, yalnızca kendi kadrosuyla yapılacak bu maçı kayıtsız şartsız kabul eder.” 29 Haziran 1923’te Taksim Stadı’nda oynanan maça ilgi büyüktü. Maçın ilk yarısı, 30. dakikada Coldstream Guards adına Willie Ferguson’un attığı golle 1-0 sona erdi. İkinci yarıda F.Bahçe, 61. dakikada Zeki İstek Sporel’in golüyle berabere kaldı. 74. dakikada Zeki İstek’in galibiyet golüyle karşılaşma 2-1 sona erdi. Zafer İsviçre’de de coşkuyla karşılandı.
Maç gecesi Lozan Konferansı’nda bulunan Türk Heyeti, haberi büyük bir memnuniyetle karşılarken, heyet lideri İsmet İnönü de F.Bahçe kulübüne tebrik telgrafı göndererek, “Heyetimiz adına hepinizi tebrik ediyorum. sevinçle ve gözlerinden öpüyorum.”
